Projeksies van oliekoekbehoeftes vir diereverbruik vir 2015, 2020 en 2025
Opgestel deur JSG Joubert (Januarie 2013)

  1. Inleiding

    1. Die hooffokus van die Proteïennavorsingstigting (PNS), is om meer plantaardige proteïen plaaslik te produseer ten einde ingevoerde oliekoek so ver moontlik te vervang. Vervanging van ingevoerde oliekoek met plaaslik vervaardigde oliekoek het valuta besparings tot gevolg, bevorder werkskeppingsgeleenthede en verminder risiko's vir die veevoerbedryf.

      Om sy bevorderings- en navorsingsaksies te kan bestuur is dit vir die PNS nodig om te kan weet wat die toekomstige behoeftes aan oliekoek gaan wees. Vir dié rede word daar op 'n gereelde grondslag projeksies gemaak van toekomstige behoeftes aan oliekoek vir diereverbruik.

    2. Die projeksies word op 'n jaarlikse grondslag gedoen en word die werklike oliekoekverbruik soos weergegee in die AFMA-jaarverslag gebruik om die projeksies te doen. Die metodiek wat gevolg word, het nie verander oor tyd nie, slegs die veranderlikes. Omdat die AFMA jaarverslae nie die oliekoekverbruik per dierespesie uiteensit nie, is die APR-model soos in die verlede aangewend om die oliekoekverbruik in die basisjaar te verdeel per dierespesie. Hierdie berekening is 'n noodsaaklike element van die projeksies omdat die toekomstige behoefte aan oliekoek vir diereverbruik afgelei word vanaf die toekomstige behoefte aan dierlike produkte soos vleis, eiers, suiwelprodukte ensovoorts deur 'n groeiende bevolking.

      Die Nieuwoudt/McGuigan-model word dan aangewend om, gegewe die toekomstige behoeftes aan diereprodukte die projeksies te maak vir oliekoek behoeftes in die toekoms.

    3. Veranderlikes van belang om die projeksies te kan maak is voorspellings ten opsigte van bevolkingsgroei volgens ras. Daar word ook in dié verband onderskeid getref tussen stedelike en landelike gebiede sover dit die swartbevolking aanbetref. Verwagte inkomste­groei word ook volgens ras in ag geneem en word inkomstegroei syfers vir 'n lae- en hoë inkomste-scenario aangedui. Ook in hierdie geval word gedifferensieer tussen die stedelike- en landelike swartbevolking sover dit inkomstegroei syfers aanbetref. Nog 'n ver­anderlike wat in ag geneem word, is die inkome elastisiteite vir die verskillende diereprodukte volgens bevolkingsgroep. Beskermende tariewe soos van toepassing op die verskillende diereprodukte word ook in die model ingevoer. Bevolkingsgroei en inkomstegroei syfers word vanaf die BMR Unisa verkry.
    4. Veranderlikes soos gemeld onder 1.3 is nie gewysig nie weens gebrek aan nuwere statistieke en is dit ter insae in die verslag wat Desember 2011 opgestel is.

      Projeksies in voorafgaande jare het ook geprojekteer ten opsigte van die 2010 jaar en kan daar nou geëvalueer word hoe akkuraat die projeksies was. Die werklike oliekoekverbruik in 2010/2011 was 1 857 490 ton terwyl die projeksies vir 2010 vanaf die volgende basisjare soos volg daaruit gesien het:

      Basisjaar Projeksies
      2004/05 1 703 735 ton
      2005/06 1 691 233 ton
      2006/07 2 068 342 ton
      2008/09 1 767 952 ton

      Met uitsondering van die basisjaar 2006/07 was die projeksies van oliekoekverbruik in al die gevalle laer as wat die werklike verbruik daarvan in 2010/2011 was. Die onderskatting wissel van 4% tot 9% terwyl dit in die een betrokke jaar 11% oorskat was.

    5. Projeksies van oliekoekverbruik vir 2015, 2020 en 2025 wat gemaak is gedurende Desember 2011 (vorige verslag) vanaf AFMA se 2010/2011 basisjaar is effens hoër as die projeksies in hierdie verslag wat gebaseer is op die AFMA 2011/2012 jaar.
      Geprojekteerde oliekoekverbruik 2015 2020 2025
      Vanaf basisjaar   2010/2011 2 127 336 2 429 057 2 718 485
      Vanaf basisjaar   2011/2012 2 116 377 2 355 727 2 632 604

      Die verskil in projeksies vir die twee basisjare vir 2015 is 0,5%, 2020 is 3,1% en 2025 is 3,2%.

  2. Geprojekteerde oliekoekbehoeftes

    1. Tabel 1 dui die totale oliekoekverbruik aan per dierespesie vir 2011/2012 wat 'n belangrike inset is in die model vir die onderskeie projeksies vanaf die 2011/2012 basisjaar. Die oliekoekverbruik in die basisjaar is die werklike verbruiksyfers volgens AFMA se jaarverslag wat strek oor die periode 1 April 2011 tot 31 Maart 2012. Die totale oliekoekverbruik oor vermelde periode was 1 856 360 ton wat marginaal verskil van die werklike oliekoek verbruik in die vorige basisjaar 2010/2011 wat 1 857 391 ton was. Dit dien ook vermeld te word dat oliekoekverbruik ook volvetprodukte insluit wat verreken is as oliekoek.

      Tabel 1

      Totale oliekoek verbruik per dierespesie 2011/2012
        Sonneblom Grondbone Sojabone Katoen Canola Lupien Ander Totaal
      Spesie Ton Ton Ton Ton Ton Ton Ton Ton
      Braaikuikens 0 0 635 523 0 0 0 0 635 523
      Braaikuikenteelmoeders 24 064 0 109 621 0 0 0 0 133 685
      Lêhenne 29 620 0 215 486 0 0 0 0 245 106
      Skape 1 492 0 73 0 0 0 0 1 565
      Beeste 157 003 236 40 871 54 199 0 0 14 181 266 490
      Varke 41 195 0 128 306 0 9 482 3 985 0 182 968
      Suiwel 114 360 0 38 924 65 254 2 677 13 475 14 181 248 871
      Volstruise 1 855 0 21 553 433 12 041 0 0 35 882
      Perde 4 602 0 7 774 210 0 0 0 12 586
      Akwakultuur 0 0 727 0 0 0 0 727
      Troeteldiere 19 934 0 72 483 0 0 540 0 92 957
      Totaal 394 125 236 1 271 341 120 096 24 200 18 000 28 362 1 856 360

      Nota: Inligting vanuit AFMA jaarverslag 2011/2012. Verdeling per dierespesie deur APR-model.

    2. Die projeksies vir 2015, 2020 en 2025 word soos in die verlede op grond van vier scenario's gedoen:
      • Scenario 1: Hoë inkomstegroei en hou beskermende tariewe in plek.
      • Scenario 2: Hoë inkomstegroei en faseer beskermende tariewe uit.
      • Scenario 3: Lae inkomstegroei en hou beskermende tariewe in plek.
      • Scenario 4: Lae inkomstegroei en faseer beskermende tariewe uit.

      Tabel 2

      Projeksies van oliekoekbehoeftes vir 2015, 2020 en 2025 vir vier (4) verskillende scenario's ¹
          Jaarlikse groei vanaf basisjaar Projeksie 2015 Jaarlikse groei vanaf basisjaar Projeksie 2020 Jaarlikse groei vanaf basisjaar Projeksie 2025
      Scenario Basisjaar 2011/2012 % Ton % Ton % Ton
      Scenario 1 1 856 360 3.33 2 116 377 2.68 2 355 727 2.53 2 632 604
      Scenario 2 1 856 360 0.01 1 857 407 0.89 2 010 967 1.20 2 193 724
      Scenario 3 1 856 360 2.07 2 014 754 1.77 2 173 073 1.65 2 333 630
      Scenario 4 1 856 360 -0.77 1 800 031 0.28 1 903 335 0.57 2 010 109

      ¹   Scenario 1: Hoë inkomstegroei en hou beskermende tariewe in plek.
      Scenario 2: Hoë inkomstegroei en faseer beskermende tariewe uit.
      Scenario 3: Lae inkomstegroei en hou beskermende tariewe in plek.
      Scenario 4: Lae inkomstegroei en faseer beskermende tariewe uit.

  3. Vraag en aanbod van oliekoek

    1. Vir verdere berekenings word die geprojekteerde syfers van scenario 1 aanvaar. Sedert 'n aanvang geneem is met die projeksies is scenario 1 aanvaar omdat dit die realiteite die beste naboots.

      Die volgende stap is om die plaaslike produksie van oliekoek te vergelyk met die plaaslike verbruik daarvan asook met die toekomstige geprojekteerde vraag daarna. In Tabel 3 word die plaaslike geproduseerde oliekoek uitgedruk as 'n persentasie van totale verbruik vir die afgelope vier seisoene.

      Tabel 3

      Plaaslike geproduseerde oliekoek as persentasie van totale verbruik
        Plaaslik geproduseerde oliekoek Totale verbruik van oliekoek Persentasie van totale verbruik
      Tydperk Ton Ton %
      2008/2009 565 181 1 664 916 33.9
      2009/2010 701 030 1 743 137 40.2
      2010/2011 624 912 1 857 391 33.6
      2011/2012 766 927 1 856 360 41.3
      Gemiddeld 664 512 1 780 451 37.3
    2. Om die effek van onder andere klimaatskommeling op produksie asook prysverhoudings op korttermyn produksie besluite te versag word die gemiddelde syfers oor vier seisoene gebruik om plaaslike produksie in terme van totale verbruik uit te druk. Tabel 3 illustreer duidelik dat daar nog 'n groot gaping bestaan tussen totale verbruik van oliekoek en die plaaslike produksie daarvan.

  4. Koerse waarteen plaaslike oliekoekproduksie moet toeneem om in die geprojekteerde verbruik te kan voorsien

    1. 'n Belangrike doelwit van die PNS is om ingevoerde oliekoek te vervang met plaaslike geproduseerde oliekoek. Dit is daarom ook belangrik om te weet teen watter jaarlikse koerse die plaaslike produksie van oliekoek moet toeneem om die gaping tussen plaaslike produksie en geprojekteerde verbruik te vernou. Laastens kan dit ook bepaal word watter persentasie plaaslike geproduseerde oliekoek sal uitmaak van die geprojekteerde verbruik in 2015, 2020 en 2025 indien plaaslike produksie teen die historiese jaarlikse groeikoers groei (kyk tabel 7).

      Tabel 4

      Persentasie groei benodig in plaaslike oliekoekproduksie per jaar om sekere mikpunte te bereik ten opsigte van geprojekeerde verbruik in 2015
      Geprojekteerde verbruik 2015 Nodigde groeikoers van plaaslike produksie per jaar vanaf 664 512 Hoeveelheid oliekoek Persentasie van geprojekteerde verbruik
      Ton % Ton %
      2 116 377 4.4 789 409 37.3
      2 116 377 12.3 1 058 188 50
      2 116 377 26.3 1 693 101 80
      2 116 377 33.6 2 116 377 100
      Plaaslike groei teen historiese koers
      2 116 377 6.34 849 747 40.2

      Tabel 5

      Persentasie groei benodig in plaaslike oliekoekproduksie per jaar om sekere mikpunte te bereik ten opsigte van geprojekteerde verbruik in 2020
      Geprojekteerde verbruik 2020 Nodigde groeikoers van plaaslike produksie per jaar vanaf 664 512 Hoeveelheid oliekoek Persentasie van geprojekteerde verbruik
      Ton % Ton %
      2 355 727 3.2 878 686 37.3
      2 355 727 6.6 1 177 864 50
      2 355 727 12.3 1 884 582 80
      2 355 727 15.1 2 355 727 100
      Plaaslike groei teen historiese koers
      2 355 727 6.34 1 155 507 49

      Tabel 6

      Persentasiegroei benodig in plaaslike oliekoekproduksie per jaar om sekere mikpunte te bereik ten opsigte van geprojekteerde verbruik in 2025
      Geprojekteerde verbruik 2025 Nodigde groeikoers van plaaslike produksie per jaar vanaf 664 512 Hoeveelheid oliekoek Persentasie van geprojekteerde verbruik
      Ton % Ton %
      2 632 604 2.8 981 961 37.3
      2 632 604 5.0 1 316 302 50
      2 632 604 8.6 2 106 083 80
      2 632 604 10.3 2 632 604 100
      Plaaslike groei teen historiese koers
      2 632 604 6.34 1 571 289 59.7
    2. In die projeksie verslag wat gedurende Desember 2011 opgestel is en gebaseer is op die 2010/2011 basisjaar van AFMA se werklike verbruiksyfers was die historiese groeikoers per jaar waarteen plaaslike oliekoek produksie plaasgevind het 5,16%. Dit was bereken oor 14 seisoene. Plaaslike oliekoek produksie vervat in hierdie verslag loop oor 15 seisoene en is die groei 6,34% per jaar. Uit die aard van die saak sal sekere mikpunte gouer bereik word.

      Die hoër neigende jaarlikse groeikoers in plaaslike produksie van oliekoek is hoofsaaklik as gevolg van wat die afgelope paar seisoene plaasgevind het. As die groeikoers vir die afgelope 5 seisoene bereken word dan kom die jaarlikse groeikoers te staan op 12,5% wat 'n verdubbeling is van die jaarlikse groeikoers oor die afgelope 15 seisoene.

      Die hoër neigende jaarlikse groeikoers in plaaslike produksie van oliekoek is hoofsaaklik as gevolg van wat die afgelope paar seisoene plaasgevind het. As die groeikoers vir die afgelope 5 seisoene bereken word dan kom die jaarlikse groeikoers te staan op 12,5% wat 'n verdubbeling is van die jaarlikse groeikoers oor die afgelope 15 seisoene.

      Tot onlangs was voldoende perskapasiteit vir sojabone as 'n struikelblok beskou maar gegewe die groei in perskapasiteit wat tans besig is om plaas te vind is hierdie aspek nie meer 'n knelpunt nie.

      Tabel 7

      Produksie- en verbruikerstendense van proteïen kommoditeite
      Kommoditeite
        Oppervlakte beplant (Ha) Produksie (Ton)
      Vismeel ver­bruik Vismeel produksie Vismeel invoere Olie­koek ver­bruik Olie­koek pro­duksie Oliekoek invoere Soja­bone Soet­lupiene Canola Soja­bone Soet­lupiene Canola
      Ton Ton Ton Ton Ton Ton Ha Ha Ha Ton Ton Ton
      1996/1997
      196 039 78 430 117 809 832 600 400 675 431 925 87 000 n/a n/a 76 806 n/a 8 734
      1997/1998
      187 374 100 000 87 374 785 401 319 006 466 395 125 000 n/a n/a 120 000 n/a 11 000
      1998/1999
      96 267 88 340 7 927 1 080 354 493 581 586 773 130 500 16 300 17 000 200 900 9 000 21 000
      1999/2000
      127 386 95 000 32 386 1 063 338 554 903 508 435 93 787 19 000 25 000 188 367 13 000 23 000
      2000/2001
      142 848 110 000 32 848 1 021 862 514 020 507 842 134 150 14 705 19 145 148 720 17 360 26 549
      2001/2002
      118 414 128 000 0 1 149 224 482 448 666 776 124 150 14 785 27 000 209 705 16 338 25 750
      2002/2003
      82 988 123 000 0 1 210 396 472 311 738 085 100 150 11 000 33 000 216 000 11 700 37 975
      2003/2004
      127 000 122 000 0 1 121 460 489 413 632 047 135 000 10 100 44 200 136 500 4 040 40 770
      2004/2005
      127 000 132 000 0 121 593 416 736 795 857 150 000 7 100 44 250 220 000 3 950 32 000
      2005/2006
      80 000 101 000 0 1 414 338 572 231 842 107 240 570 14 100 40 200 272 500 14 100 44 200
      2006/2007
      40 240 97 500 0 1 635 525 608 370 1 027 155 183 000 16 000 32 000 424 000 14 400 38 050
      2007/2008
      50 000 102 200 0 1 758 185 494 557 1 263 628 165 800 14 000 33 260 205 000 13 300 39 840
      2008/2009
      75 000 90 000 0 1 664 927 565 181 1 099 746 237 750   34 000 282 000   30 800
      2009/2010
      58 000 111 500 0 1 743 137 701 031 1 042 106 311 450   35 060 516 000   40 350
      2010/2011
      37 000 94 000 0 1 857 490 624 912 1 232 578 418 000   34 820 560 950   36 900
      2011/2012
      45 000 105 000 0 1 856 360 766 927 1 089 433 472 000   43 510 710 000   57 340
      2012/2013
                      44 100 650 000   79 650
      Gemiddelde jaarlikse groei %
      -3.48 2.99 48.30 6.04 6.34 7.54 15.38 3.40 9.02 21.25 25.27 18.44

      Figuur 1

      Oliekoekverbruik, -produksie en invoere

      Grafiek wat oliekoekverbruik, -produksie en invoere uitbeeld

      Figuur 2

      Oppervlaktes en produksie van proteïenkommoditeite

      Grafiek wat oppervlaktes en produksie van proteïenkommoditeite aandui

  5. Enkele opmerkings en gevolgtrekkings

    1. Veranderlikes wat in die model gebruik word om die menslike vraag na diereprodukte te voorspel is nie gewysig sedert die 2011 verslag nie. Volgens die BMR van Unisa was daar nie nuwere inligting beskikbaar nie en word die data nog as betroubaar beskou.

      Projeksies wat vanaf basisjaar 2004/2005 op 'n jaarlikse grondslag gemaak is ten opsigte van die verbruik van oliekoek in die 2010 jaar dui daarop dat die model se voorspellingsvermoë as aanvaarbaar beskou kan word indien die werklike verbruik van oliekoek in 2010 in ag geneem word. BFAP se voorspelling van 'n soja-oliekoekverbruik van ±1,8m ton in 2020 verskil ook nie wesenlik met dié van die Nieuwoudt/McGuigan en APR-model wat deur die PNS gebruik word nie. Dit word aanvaar dat soja-oliekoek in 2020 80% sal uitmaak van die totale oliekoek verbruik.

    2. Volgens tabel 1 het die pluimveebedryf 56,6% van die oliekoek verbruik. Die vorige jaar 2010/2011 was dit 48,1%. 'n Verskuiwing in die oliekoekverbruik tussen dierespesies kan ook 'n impak hê op die toekomstige verbruik van oliekoek veral indien daar 'n verandering in die menslike vraag is na die spesifieke diereproduk.
    3. Uit tabel 3 is dit duidelik dat daar nog 'n groot gaping bestaan tussen plaaslik geproduseerde oliekoek en die totale verbruik daarvan. Gedurende die vier seisoene 2008/2009 tot 2011/2012 was die gemiddelde plaaslike produksie van oliekoek slegs 37,3% van die totale verbruik daarvan. Die gaping kan egter baie vinnig vernou word indien die groei in plaaslike produksie van oliekoek van die afgelope 5 seisoene gehandhaaf kan word. Die jaarlikse groei persentasie oor die afgelope 5 seisoene het versnel na 12,5% teenoor die 6,34% oor die afgelope 15 seisoene.
    4. Uit tabel 7 is dit duidelik dat die opbrengs van sojas en canola oor tyd nog steeds vinniger groei toon as die groei in oppervlaktes van die betrokke gewasse. In die geval van sojas het die oppervlakte oor die afgelope 15 seisoene met 15,4% per jaar gegroei terwyl die opbrengs oor dieselfde tydperk met 21,25% gegroei het. Vir canola was die jaarlikse groei in oppervlakte 9,0% terwyl dit 18,4% in die geval van die opbrengs was. Verbeterde bestuurspraktyke- en kultivars is grootliks hiervoor verantwoordelik.

    5. Die aandeel wat soja-oliekoek uitmaak van die totale oliekoek gebruik het toegeneem oor tyd. Huidig is dit 69% van totale oliekoek­verbruik. Indien die aanname gemaak word dat dit 75% gaan uitmaak in 2015 dan impliseer dit dat 1 587 282 ton soja-oliekoek benodig gaan word in 2015. Vir 2020 en 2025 sal die benodigde soja-oliekoek 1 766 795 en 1 974 453 onderskeidelik wees. Omgeskakel na sojabone sal dit 1 984 103 ton in 2015 benodig terwyl dit vir 2020 en 2025, 2 208 494 ton en 2 468 066 ton sojas onderskeidelik benodig. Dit sluit nie sojabone vir menslike verbruik en uitvoer in nie.

    6. Beskermende tariewe op diereprodukte vir menslike verbruik is nog steeds die belangrikste enkele faktor wat die vraag na proteïen vir diereverbruik bepaal. 'n Verlaging in die beskermende tariewe sal die vraag na proteïen vir diereverbruik laat daal en andersom. 'n Ander aspek wat nou na vore kom, is die relatiewe groter hoeveelheid pluimvee produkte wat ingevoer word, wat natuurlik ook 'n impak sal hê op die vraag na proteïen vir diereverbruik asook die negatiewe effek op werksgeleenthede en verlies aan buitelandse valuta.