Die winsgewendheid van soetlupieneverbouing in die Wes- en Suid-Kaap

Herman Agenbag
Proteïennavorsingstigting

Inleiding

Wanneer die winsgewendheid van lupiene bepaal word is dit baie belangrik om die voordele van lupieneverbouing oor 'n aantal jare binne verskillende wisselboustelsels in berekening te bring. Produsente is soms geneig om net na die regstreekse kontantwaarde van lupiene teenoor ander gewasse te let en op grond daarvan tot die slotsom te kom dat lupiene nie winsgewend verbou kan word nie. Boere kyk in isolasie na lupiene in stede van 'n holistiese beoordeling van die gewas oor 'n aantal jare as deel van 'n gesonde wisselboustelsel.

Voordele wat lupiene bied binne 'n wisselboustelsel aan opvolggewasse soos stikstofbinding en oordraging, waarde van oesreste as weiding aan veral skape, vermindering van siektes, goedkoper onkruidbestryding, verbetering van grondstruktuur en grondvrugbaarheid moet ook ekonomies verdiskonteer word wanneer daar gelet word na die winsgewendheid van lupieneverbouing.

Ekonomiese waarde van die byvoordele van lupiene as wisselbougewas
Om die winsgewendheid van lupiene binne 'n wisselboustelsel te bepaal, is dit belangrik dat die regstreekse kontantwaarde van die saadopbrengs asook die ekonomiese waarde van die byvoordele van lupiene in berekening gebring word. Die wedingswaarde van die oesreste en saad wat tydens oes op die land val sal onmiddelik na oes, as somerweiding, groot finansiële waarde vir produsente inhou. Ander voordele soos oordrag stikstof, goedkoper onkruid- en siektebeheer sal weer 'n besparing by die opvolggewas (gewoonlik koring) in die volgende seisoen se insetkoste tot gevolg hê.

Volgens 'n lupieneprodusent in die Hopefield area moet lupiene gesien word as 'n baie goeie finansiële belegging wat gereeld jaarliks dividende betaal en hoe langer dit verbou word hoe meer eskaleer die ekonomiese voordele (dividende) wat verkry word.

Vir die doel van hierdie artikel het ons gaan kyk na die produksiekoste en netto marge ontledings vir lupiene soos verkry vanaf studiegroepe in Caledon-Riviersonderend, Moorreesburg (MKB), Riversdal (1 produsent) asook Dr. Mark Hardy se wisselbou-navorsingsprojek op Langgewens Proefplaas.

Caledon-Riviersonderend
J Lusse – Overberg Agri, Caledon

In die Suid-Kaap is lupiene 'n uitstekende wisselbougewas om saam met graan te verbou. Swak saadopbrengste van minder as 1 ton per hektaar veroorsaak egter dat lupieneverbouing volgens studiegroep resultate nie winsgewend is nie. Redes vir hierdie lae saadopbrengste kan hoofsaaklik toegeskryf word aan swak vestiging, onkruidprobleme, insekskade asook antraknose in die geval van breëblaarlupiene. Die onderstaande syfers (Tabel 1) is data van 'n finansiële studiegroep in die Caledon-Riviersonderend gebied vanaf 1998 tot 2004.

Dit is duidelik dat die winsgewendheid van die vertakking nie die verbouing van lupiene ekonomies regverdig nie. Addisionele voordele wat lupiene as wisselbougewas inhou vir die daaropvolgende kontantgewas en voer vir skape is die enigste rede waarom lupiene steeds verbou word.

* Totale kostes = R1 925

Lupine bly 'n uitstekende alternatiewe gewas wat goed inpas by en broodnodig is vir volhoubare wisselboupraktyke in die Suid- en Wes-Kaap. Lupiencultivarproewe het bewys dat die smalblaarcultivars soos Wonga en Tanjil die potensiaal om 'n saadopbrengs van 1.5 t/ha tot 1.8 t/ha te lewer. Teen 'n produsente prys vir smalblaarlupiene van R1 400/ton en beraamde insetkostes in 2005 van R1 925, is die netto marge wat gerealiseer kan word tussen R175/ha en R595/ha. Indien lupiene vir skaapvoeding aangewend word kan dit verder waarde toevoeg vir die produsent. Lupine se oppervlakte wat aangeplant word, word steeds beperk deur die lae opbrengste. Die grootste oorsaak vir lae opbrengste is 'n swak plantestand wat veroorsaak word deur beskadiging deur insekte en slakke.

Swartland

Lupineverbouing (soet en bitter) in die Swartland en omliggende streke (Eendekuil en Sandveld) speel reeds 'n belangrike rol in die graan­boerderystelsels as kontantgewas (soet) asook weidingsgewas (bitter). Lupine-oesreste (soet en bitter) verskaf waardevolle weiding vir ongeveer drie tot vier maande gedurende die droë somermaande wanneer weiding baie skaars is.

Volgens data van die Moorreesburg Koringboere Burodiens blyk die saadopbrengs van soetlupiene in die gebied te wissel tussen 0,8 en 1 ton per hektaar. Teen 'n gemiddelde insetkoste (7 jaar) van R1 003.99 per hektaar blyk die netto marge oor dieselfde periode ook negatief (-R305.76/ha) te wees. Gedurende 2003 wat dit baie droog was en saadopbrengste baie laag was, was die netto marge ongeveer -R678 per hektaar.

In Tabel 3 word die totale uitgawes per hektaar van die belangrikste gewasvertakkings in die Moorreesburg area aangetoon.

(TVUG - Totale verpakkingsuitgawe)   J Loubser, MKB Burodiens

In Tabel 4 word die Netto Boerdery Inkomste (NBI) per hektaar van gewasvertakkings aangedui vir 1997-2003 produksieseisoene.

J Loubser, MKB Burodiens

In Tabel 5 word die voorlopige begroting vir 2005 van die verskillende gewasvertakkings aangetoon.

MKB Burodienste

Volgens bostaande voorlopige begroting word daar weereens 'n negatiewe netto marge van R727 per hektaar vir lupiene gedurende 2005 verwag teen 'n saadopbrengs van 0.8 ton/ha. Volgens resultate van die lupiene cultivarproewe in die Swartland het die soetlupiene cultivars Wonga en Tanjil die potensiaal om saadopbrengste van 1.5 ton/ha en meer te realiseer.

Langgewens wisselbou-navorsingsprojek
Dr Mark Hardy, Departement Landbou Wes-Kaap

In Tabel 6 word die produksiekostes en netto marge vir lupiene te Langgewens Proefplaas vir die seisoene 2000 en 2001 aangetoon. Die inkomste en uitgawes word baseer op die gemiddelde saadopbrengs behaal op elke lokaliteit vir die spesifieke seisoen asook die insetkoste aangegaan.

Uit die onderstaande begrotings is dit duidelik dat 'n saadopbrengs van ongeveer 1.5 ton/ha teen 'n prys van R1 000 per ton benodig word om gelyk te breek met 'n aanname dat die vaste kostes op die meeste plase ongeveer R500/ha beloop.

Volgens resultate van hierdie navorsingsprojek is die gemiddelde verhoging in die saadopbrengs van koring na lupiene (3.1 ton/ha) 25% teenoor koring na koring (2.5 ton/ha). Dit impliseer 'n verhoging van R625 per hektaar in inkomste vir koring na lupiene.

LET WEL: Spuitkostes kan bydra tot hoër insetkoste!

Riversdal

In Tabel 7 word die produksiekoste en netto marge vir lupiene aangetoon vir 2003 op die plaas Uitkyk van Mnr Fanie Joubert. Gedurende 2004 het mnr Joubert weereens 'n goeie saadopbrengs van 2.3 ton/ha met die cultivar Tanjil behaal wat bewys dat wanneer alles (plantestand, saaityd, bemesting, ens.) "reg" gedoen word goeie saadopbrengste wel moontlik is.

Gevolgtrekking

Indien daar gelet word op die produksiekostes van lupiene en die negatiewe finansiële resultate van lupieneverbouing in die Wes- en Suid-Kaap skets dit 'n baie donker prentjie vir die voortbestaan van lupiene. Die afname in soetlupieneproduksie oor die afgelope paar jaar van ongeveer 20 000 ha tot ± 9 000 ha (2005) kan seker grootliks hieraan toegeskryf word. Daar kan sekerlik ook nie van produsente verwag word om 'n gewas te verbou wat nie winsgewend is nie.

Daar is darem egter ook 'n baie meer positiewe sy van lupieneproduksie wat toon dat lupiene wel winsgewend verbou kan word indien produksiepraktyke korrek toegepas word. Die resultate van dr. Hardy se navorsing te Langgewens Proefplaas (Swartland), Riversdal (Uitkyk), Tygerhoek Proefplaas (Riviersonderend) en Swellendam asook kommersiële aanplantings te Riversdal toon dat lupiene oor 'n goeie saadopbrengspotensiaal beskik. Gemiddelde saadopbrengste van onderskeidelik 2.45- en 2.87 ton/ha is op Riversdal en Tygerhoek behaal gedurende 2003 wat gedurende 2004 weer herhaal is.

As daar gelet word op resultate soos deur studiegroepe behaal word blyk dit dat swak stande hoofsaaklik die oorsaak is van swak saadopbrengs wat weer negatiewe netto marges tot gevolg het. Vir suksesvolle en winsgewende lupieneproduksie is dit uiters noodsaaklik dat produsente die volgende in gedagte moet hou:

LET WEL: Spuitkostes kan bydra tot hoër insetkoste!

In Tabel 8 word getoon die invloed van verkeerde verbouingspraktyke op saadopbrengs en dus ook die inkomste verkry uit lupiene.

Volgens suksesvolle lupieneprodusente lewer lupiene 'n groot bydrae tot ekonomies volhoubare koringproduksie binne hul kleingraan­boerderystelsels weens lupiene se bydrae tot laer insetkoste van koring na lupiene. Besparings op insetkoste van koring na lupiene is onder andere:

• Oordrag stikstof wat tot 20 kg (N) per hektaar kan beloop.
• Goedkoper onkruidbeheer veral waar onkruiddoder weerstand by grasse ondervind word.
• Goedkoper swambeheer teen vrotpootjie en oogvlek.
• Besparing op bewerkingskoste deurdat lupiene bydra tot die verbetering van die grondstruktuur.
• Saadkwaliteit (proteïeninhoud) van koring na lupiene verbeter aansienlik met gepaardgaande beter prys vir koring.

Volgens 'n produsent in die Hopefield area bereken hy lupiene se waarde (kontant plus byvoordele) teen ongeveer R2 500 per hektaar.